Walory historyczne

HISTORIA

Początki osadnictwa w Borach Dolnośląskich sięgają mezolitu (8000-4200 lat p.n.e.), kiedy to dotarła na ten teren ludność prowadząca koczowniczo-myśliwski tryb życia. W okresie średniowiecza Bory Dolnośląskie, ze względu na mało urodzajne gleby, nie podzieliły losu innych puszcz i nie zostały zamienione w pola uprawne. Kolonizacja nie przybrała tu zbyt wielkich rozmiarów i ograniczała się głównie do dolin rzecznych. Miejscowa ludność trudniła się głównie bartnictwem, łowiectwem, rybołówstwem, węglarstwem i smolarstwem. Od XIV w. pomyślnie rozwijało się hutnictwo żelaza. Wiele miejscowości leżących w Borach Dolnośląskich (m.in. Jagodzin, Piaseczna, Świętoszów, Stary Węgliniec) zawdzięcza swój początek dawnym kuźnicom żelaza (hamerniom), które pracowały w oparciu o niskoprocentowe rudy darniowe.

Bory Dolnośląskie odegrały istotna rolę obronną, mającą wpływ na kształtowanie się państwowości polskiej. Po dziś dzień, w tutejszych lasach, możemy napotkać szczątki tajemniczych fortyfikacji, zwanych Wałami Śląskimi . Ich powstanie datuje się na przełom VIII i XIX w.
Pod koniec XIII w. z inicjatywy księcia Bolka I Surowego wybudowano lub umocniono szereg zamków na terenie Borów, m.in. w Kliczkowie. Prace fortyfikacyjne kontynuował jeszcze ostatni niezawisły piast śląski, Bolko II Mały, który w latach 60. XIV w. wzniósł nad Czerną Wielką zamek w Nowinach. Przepływająca przez Bory Dolnośląskie Kwisa od co najmniej XIII w. pełniła rolę rzeki granicznej, oddzielającej Śląsk i Łużyce. W 1815 r. nastąpiło rozszerzenie państwa pruskiego w kierunku zachodnim (kosztem Saksonii) i cały obszar Borów Dolnośląskich znalazł się w prowincji śląskiej. Po II wojnie światowej, na mocy postanowień konferencji poczdamskiej w 1945r., nastąpiło przesunięcie granic Polski do Nysy Łużyckiej. Na Miejsce wysiedlonej ludności niemieckiej przybyli przesiedleńcy z Kresów Wschodnich, osadnicy wojskowi, reemigranci polscy z Bośni-Hercegowiny, Francji, Belgii oraz Czechosłowacji, Łemkowie, Bojkowie i Ukraińcy, wysiedleni z Polski południowo-wschodniej, a nawet uchodźcy greccy i macedońscy. Różnorodność kultur i tradycji przez lata miała wpływ na kształtowanie się specyficznego charakteru tego obszaru.

Pomimo opuszczenia przez wojska radzieckie miejscowych baz wojskowych w latach 90-tych minionego stulecia, znaczne połacie Borów Dolnośląskich nadal nie są udostępnione okolicznym mieszkańcom, turystom i zbieraczom grzybów oraz jagód. Powierzchnia położonego na obydwu brzegach Kwisy poligonu wojskowego Żagań – Świętoszów, jednego z największych w Polsce, wynosi 38,4 tys. ha.

ZABYTKI W ZACHODNICH BORACH DOLNOŚLĄSKICH

W zachodniej części Borów Dolnośląskich znajduje się stosunkowo dużo niezwykle wartościowych zabytków, pochodzących z różnych okresów architektonicznych. Przeważająca część zabytków zlokalizowana jest na obszarach byłego księstwa żagańskiego (okolice Żagania i Przewozu) oraz Dolnych Łużyc w rejonie Żar. Na przykład kościoły wiejskie ze Starego Żagania czy Biedrzychowic należą do grona najlepiej zachowanych romańskich budowli sakralnych w Lubuskiem. Na terenie dawnego księstwa żagańskiego możemy również podziwiać relikty średniowiecznych zamków książęcych (Przewóz) oraz warowne siedziby rycerskie (m.in. Dzietrzychowice, Miodnica). W południowo-zachodniej (górnołużyckiej) części Borów Dolnośląskich na wyróżnienie zasługuje zespół pałacowo-parkowy w Iłowej.


Obiekty sakralne:

Kościół w Lutynce - fot. Krzysztof Szustka

  • Biedrzychowice (gm. Żary) – świątynia romańska z XIII w., przebudowywana pod koniec średniowiecza. Po II wojnie światowej budowla popadła w ruinę. Odbudowana w latach 1975-1976.
  • Bieniów (gm. Żary) – wczesnogotycki kościół z połowy XIII w., przebudowany w XV w. i odbudowany po pożarze w latach 1759-1760.
  • Bogumiłów (gm. Żary) – kościół renesansowy z przełomu XVI i XVII w.
  • Bożnów (gm. Żagań) – kościół  z XIII w., powiększony o wieżę w XV w., przebudowywany w XIX w. Na elewacji wieży widnieje renesansowe sgraffito ze sceną Ukrzyżowania.
  • Chichy (gm. Małomice) – wczesnogotycki kościół z II poł. XIII w., wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. We wnętrzu zachowały się dwa późnogotyckie tryptyki oraz całopostaciowe kamienne nagrobki rycerskie. Do nawy przylega prostokątna wieża kryta miedzianą blachą. Kościół otoczony jest kamiennym murem z XIV-XV w.
  • Chrobrów (gm. Żagań) – wczesnogotycki kościół z XIII w., wzniesiony z kamienia polnego, przebudowywany w wiekach późniejszych. Skromny wystrój wnętrza, m.in. kamienna chrzcielnica z II poł. XVI w., chór muzyczny z emporą z I poł. XVII w.
  • Czerwona Woda  (gm. Węgliniec) –  kościół wybudowany w 1784 r. w miejscu starszej świątyni.
  • Drożków (gm. Żary) – wczesnogotycki kościół wzniesiony w II połowie XIII w. i przebudowywany w XV i XIX w.
  • Dzietrzychowice (gm. Żagań) – kościół gotycko-renesansowy wzniesiony w XIII w. i powiększany w XVI-XVII w.
  • Gozdnica – wieża dawnego kościoła parafialnego, wybudowanego w 1687 r. i zburzonego w 1876 r.
  • Iłowa - Kościół wybudowany w latach 1720-1725 i przebudowany po pożarze w 1749 r.
  • Jelenin (gm. Żagań) – kościół wzniesiony w II połowie XIII w., przebudowywany w XVI w. i około 1900 r.
  • Kliczków (gm. Osiecznica) - Kościół wzniesiony w II poł. XVI w. w miejscu starej swiątyni. We wnętrzu późnogotycki rzeźbiony tryptyk z XVI w. ze sceną Pokłonu Trzech Króli, renesansowe epitafium (część w Muzeum Narodowym we Wrocławiu) i chrzcielnica z XVI w.
  • Konin Żagański  (gm. Iłowa) - kościół został wybudowany 1505 r. (jako budulca użyto rudy darniowej). Wieżę wzniesiono z cegły w latach 1594-1595. W latach 20. XVII w. budowlę powiększono. Wewnątrz zdekompletowany późnogotycki tryptyk.
  • Lipna (gm. Przewóz) – kościół z lat 1807-1809 wybudowany wg projektu miejscowego dziedzica Jana Fryderyka von Eicke.
  • Lubanice (gm. Żary) – kościół z XIII w., przebudowany i powiększany w XVI-XVII w.
  • Lutynka (gm. Wymiarki) - gotycki kościół z XIII w., przebudowywany w XV w. We wnętrzu renesansowy ołtarz i barokowe wyposażenie. W pobliżu kościoła dwa krzyże kamienne (tzw. krzyże pokutne).
  • Małomice – kościół barokowy, zbudowany jako zbór ewangelicki w 1742 r., przebudowany w 1771 r. (odnowiony w latach 1982-1984). Świątynia wzniesiona na planie ośmioboku z pięcioboczną apsydą od zachodu. We wnętrzu szereg cennych płyt nagrobnych (m.in. członków rodu von Kittlitz).
  • Miłowice (gm. Żary) – gotycki kościół z XIV w., wieża przebudowana i zwieńczona hełmem w 1750 r.
  • Miodnica (gm. Żagań) – kościół gotycki z końca XIII w., rozbudowany na przełomie XV i XVI w. i odbudowany po pożarze w 1668 r.
  • Mirostowice Dolne (gm. Żary) - wczesnogotycki kościół wzniesiony w II poł. XIII w. (sklepienia krzyżowo-żebrowe z XV w.). Kościół otoczony kamiennym murem z XIV w.
  • Mirostowice Górne (gm. Żary) – gotycki kościół przebudowywany w XVIII w., otoczony murem kamiennym z XVI w., z bramą-dzwonnicą wybudowaną w 1781 r.
  • Olbrachtów (gm. Żary) – gotycki kościół zbudowany na przełomie XIV i XV w. i poddany licznym przebudowom w późniejszym czasie.
  • Piotrów (gm. Przewóz) – kościół w stylu gotyckim powstały przypuszczalnie w XIII w. We wnętrzu m.in. kamienna chrzcielnica z I poł. XVI w. i epitafium z 1618 r.
  • Przewóz - kościół parafialny powstał ok. 1284 r. dzięki fundacji księcia żagańsko-ścinawskiego Przemka. Obecna świątynia pochodzi z XV w., przebudowywana później po pożarach (m.in. w 1670 r. i 1719 r.).
  • Rudawica (gm. Żagań) – gotycki kościół z XIV w. Wnętrze nakryte sklepieniem krzyżowo-gwiaździstym, wspartym na ustawionej pośrodku kolumnie. W wyposażeniu wnętrza późnogotycka chrzcielnica, renesansowy obraz Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym i późnorenesansowy chór  z I poł. XVII w.
  • Sieniawa Żarska (gm. Żary) – kościół gotycki, wzniesiony w XIV w. i przebudowywany na początku XVI w.
  • Stara Kopernia (gm. Żagań) - kościół pochodzący z XIII w., wielokrotnie przebudowywany. Wyposażenie późnobarokowe, płyty nagrobne z XVI w. Kościół otoczony murem z XVI w., z bramą-dzwonnicą, nakrytą dachem namiotowym.
  • Stary Węgliniec (gm. Węgliniec) – kościół powstał w 1687 r. na miejscu starszej, drewnianej budowli. We wnętrzu późnorenesansowa ambona i klasycystyczny ołtarz. Balustrada empory zdobiona malowidłami przedstawiającymi sceny z Nowego i Starego Testamentu (I poł. XVIII w.).
  • Stary Żagań (gm. Żagań) – kościół romański z XII w., powiększony o prezbiterium w XV w. i przebudowywany w XVII-XVIII w. Ogrodzony kamiennym murem (XV-XVI w.) z barokową bramką, zwieńczoną figurą św. Jana Nepomucena.
  • Straszów (gm. Przewóz) – ruiny kościoła, którego budowę datuje się na XIII w. Plac kościelny otoczony jest murem z bramą o ostrołukowym przejeździe.
  • Witoszyn Dolny (gm. Wymiarki) – gotycki kościół wzniesiony w pocz. XIV w., przebudowywany w XVI w. Budowla murowana z kamienia i rudy darniowej. We wnętrzu zachował się zdekompletowany tryptyk późnogotycki. Kościół otacza mur kamienny z bramką o ostrołukowym przejściu.
  • Złotnik (gm. Żary) – ruiny gotyckiego kościoła z XIV w.


Zamki, pałace i dwory:

Zamek Kliczków


  • Chichy - dwukondygnacyjny, barokowy pałac z 1733 r., powstały w miejscu wcześniejszego założenia. Przebudowany na przełomie lat 30. i 40. XIX w. Od 2002 r. w pałacu mieści się Regionalny Ośrodek Edukacji Ekologicznej.
  • Czerna (gm. Iłowa) - pałac wybudowany w 1899 r. z inicjatywy Fryderyka Gloecknera, właściciela miejscowej huty żelaza i odlewni. Obiekt przebudowano w 1907 i 1930 r.
  • Dzietrzychowice – rycerska wieża mieszkalna zbudowana w XIV w. Trzykondygnacyjną budowlę wzniesiono na rzucie kwadratu. Podobna wieża mieszkalna znajdowała się na terenie tzw. folwarku górnego. W XVI w. wieża ta została rozbudowana i przekształcona w rezydencję pałacową (pałac był wielokrotnie przebudowywany m.in. w latach 1680-1689 i 1777-1796).
  • Iłowa – pałac wzniesiony w 1626 r. dla Krzysztofa von Schellendorfa, na miejscu średniowiecznego zamku. Około 1720 r. obiekt powiększono przez dostawienie prostokątnego skrzydła. Przed I wojną światową pałac przeszedł ostatnią przebudowę. Założono wówczas nową, reprezentacyjną klatkę schodową, a większość sal przyozdobiono kominkami, boazeriami i neorokokowymi sztukateriami. W sąsiedztwie pałacu rozciąga się rozległy park (18 ha) z XVIII-XIX w., powiększony w I poł. XX w. przez ówczesnych właścicieli, hrabiego F.M. von Hochberga i P. Jentziga.
  • Janowiec (gm. Małomice) – renesansowy czteroskrzydłowy zamek z prostokątnym dziedzińcem pośrodku (krużganek, sgraffita), powstały z inicjatywy Franciszka von Necherna w połowie XVI w. Spalony w 1962 r., popadł w ruinę.
  • Jelenin – późnoklasycystyczny pałac z lat 1869-1871, położony na terenie małego parku. Dwór wzniesiony około 1620 r. i powiększony na przełomie XVIII i XIX w.
  • Kliczków (gm. Osiecznica) – pierwszy zamek wybudował tutaj w końcu XIII w. Bolko I Surowy. Na przełomie XVI i XVII w. z inicjatywy rodu von Rechenberg zamek otrzymuje renesansowy wygląd. Kolejnej przebudowy dokonali von Solmsowie w XIX w., a zwłaszcza latach 1879-1882, kiedy obiekt powiększono wg projektu Karola von Grossheim i Henryka Kaysera. Po 1945 r. częściowo popadł w ruinę. W ostatnich latach odrestaurowany przez firmę Integer S.A., zamek Kliczków został zaadaptowany na Centrum Konferencyjno-Wypoczynkowe dysponujące 87 pokojami, 6 salami konferencyjnymi, Centrum SPA, 2 saunami i krytym basenem (w dawnej ujeżdżalni). Zamek otacza rozległy park, który projektował m.in. Edward Petzold. Na wschód od zamku znajduje się unikatowy cmentarz koni, należących do dawnych właścicieli Kliczkowa.
  • Lasów (gm. Pieńsk) – dwukondygnacyjny i dwuskrzydłowy pałac z lat 90. XVI w., przebudowywany w XVIII w. Zachował się renesansowy portal z kartuszami herbowymi dawnych właścicieli.
  • Marysin (gm. Żagań) – dwór z przełomu XVIII i XIX w., parterowy, pokryty dachem mansardowym. Do dworu przylega niewielki park krajobrazowy (4 ha).
  • Miłowice – pałac eklektyczny, powstały w latach 1916-1920. Dwór neoklasycystyczny z około 1860 r. W pobliżu pałacu rozciąga się park (8 ha), w którym rośnie 28 gatunków drzew i krzewów (najstarsze dęby liczą 300 lat).
  • Miodnica – dwór obronny z II poł. XIV lub I poł. XV w., przebudowany w XVI w. oraz na przełomie XIX i XX w. W XVII w. dwór utracił funkcję siedziby rycerskiej, stając się siedzibą zarządcy. W sąsiedztwie dworu widoczne są ślady dawnej fosy.
  • Olszyniec (gm. Żary) – późnogotycki dwór powstały w początkach XVI w. i przebudowywany w ubiegłym stuleciu.
  • Przewóz – Wieża Głodowa (20 m wysokości), jedyny relikt po średniowiecznym zamku, wzmiankowanym w 1329 r. 15 lipca 1472 r. zmarł w niej śmiercią głodową książę żagański Baltazar.
  • Straszów (gm. Przewóz) – dwór z początku XIX w., służący dawniej jako zameczek myśliwski.
  • Złotnik – dawny dwór sołtysi zbudowany w 1534 r.